ਸ਼ਾਮੋ ਨਾਰ ਸਰੋਤ : ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਸ਼ਵ ਕੋਸ਼–ਜਿਲਦ ਪੰਜਵੀਂ, ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ

ਸ਼ਾਮੋ ਨਾਰ : ਸ਼ਾਮੋ ਨਾਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪੰਜਾਬ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਥਾਂ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਨਰਾਇਣ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਚਮਕ, ਛੱਜੂ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਿਤ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਕਿੱਸਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।

          ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੁੱਢ ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਇਕ ਬੜੀ ਦਰਦ ਭਰੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ। ਸਰਲ ਪਿੰਡ ਦਾ ਹੌਲਦਾਰ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਸ਼ਾਮੋ ਸਮੇਤ, ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਗੱਡੀ ਚੜ੍ਹਨ ਲਈ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਪੁੱਜਾ। ਸ਼ਾਮੋ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਜ਼ਨਾਨੇ ਡੱਬੇ ਵਿਚ ਪਲੇਟਫ਼ਾਰਮ ਵੱਲ ਦੀ ਸੀਟ ਤੇ ਬਿਠਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਆਪ ਮਰਦਾਂ ਵਾਲੇ ਡੱਬੇ ਵਿਚ ਜਾ ਬੈਠਾ। ਸ਼ਾਮੋ ਸਿਰ ਤੋਂ ਪੈਰਾਂ ਤਕ ਸੋਨੇ ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਗਹਿਣਿਆਂ ਨਾਲ ਸਜੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਰੂਪ ਡਲ੍ਹਕਾਂ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਗੱਡੀ ਟੁਰਨ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮੋ ਆਪਣੀ ਸੋਨੇ ਦੀ ਮੁੰਦਰੀ ਨਾਲ ਖੇਡ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਅਚਾਨਕ ਮੁੰਦਰੀ ਪਲੇਟਫ਼ਾਰਮ ਤੇ ਜਾ ਡਿਗੀ। ਉਹ ਮੁੰਦਰੀ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਥੱਲੇ ਉਤਰੀ ਹੀ ਸੀ ਗੱਡੀ ਟੁਰ ਪਈ। ਮੁੰਦਰੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਲਭ ਗਈ ਪਰ ਉਹ ਗੱਡੀ ਨਾ ਫੜ ਸਕੀ।

          ਸ਼ਾਮੋ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹਨੇਰੀ ਰਾਤ ਸੀ। ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਲਈ ਪਾਏ ਗਹਿਣੇ ਉਹਨੂੰ ਹੁਣ ਸੱਪਾਂ ਵਾਂਗੂ ਜਾਪਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਨੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਮਾਸਟਰ ਪਾਸ ਰਾਤ ਕੱਟਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਅਜਾਈਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦੇ ਡਰੋਂ ਸਟੇਸ਼ਨ ਮਾਸਟਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸਰਾਂ ਵੱਲ ਭੇਜ ਦਿਤਾ। ਸਰਾਂ ਵਾਲੇ ਨੇ ਵੀ ਸ਼ਾਮੋ ਨੂੰ ਸਰਾਂ ਵਿਚ ਥਾਂ ਨਾ ਦਿੱਤੀ। ਆਖ਼ਰ ਉਹ ਗਰਚੇ ਝੀਊਰ ਦੇ ਹੋਟਲ ਤੇ ਆ ਗਈ। ਗਰਚੇ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਗਹਿਣਿਆਂ ਦੇ ਲਾਲਚ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਉਹ ਨੂੰ ਵੱਢ ਕੇ ਟੁਕੜੇ ਟੁਕੜੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

          ਦੂਜੀ ਭਲਕ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮੋ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰਦਾ ਭੁਖ ਦਾ ਸਤਾਇਆ ਗਰਚੇ ਦੇ ਹੋਟਲ ਤੇ ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਲਈ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਅਜੇ ਪਹਿਲੀ ਗਰਾਹੀ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਪਾਈਹ ਸੀ ਕਿ ਕੋਈ ਸਖ਼ਤ ਜਿਹੀ ਚੀਜ਼ ਉਹਦੇ ਦੰਦਾਂ ਨਾਲ ਰੜਕੀ। ਕੀ ਵੇਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਤਾਂ ਉਹਦੀ ਪਿਆਰੀ ਸ਼ਾਮੋ ਦੀ ਮੁੰਦਰੀ ਹੈ। ਜ਼ਾਲਮ ਗਰਚਾ ਸ਼ਾਮੋ ਦਾ ਮਾਸ ਰਿੰਨ੍ਹ ਰਿੰਨ੍ਹ ਕੇ ਖੁਵਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਥਾਣੇ ਜਾ ਰਪੋਟ ਕੀਤੀ। ਗਰਚਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਫੜ ਲਏ ਗਏ। ਗਰਚੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੁਰਮ ਮੰਨ ਲਿਆ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਫ਼ਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।

ਸ਼ਾਮੋ ਨਾਰ ਸਰੋਤ : ਪੰਜਾਬ ਕੋਸ਼–ਜਿਲਦ ਪਹਿਲੀ, ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ

ਸ਼ਾਮੋ ਨਾਰ : ਸ਼ਾਮੋ ਨਾਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਥਾਂ ਰਖਦੀ ਹੈ। ਨਰਾਇਣ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਚਮਕ, ਛੱਜੂ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਿਤ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਕਿੱਸਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।

        ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੁੱਢ ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਇਕ ਬੜੀ ਦਰਦ ਭਰੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ। ਸਰਲੀ ਪਿੰਡ ਦਾ ਹੌਲਦਾਰ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਸ਼ਾਮੋ ਸਮੇਤ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਗੱਡੀ ਚੜ੍ਹਨ ਲਈ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਪੁੱਜਾ। ਸ਼ਾਮੋ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਜ਼ਨਾਨੇ ਡੱਬੇ ਵਿਚ ਪਲੇਟਫ਼ਾਰਮ ਵੱਲ ਦੀ ਸੀਟ ਤੇ ਬਿਠਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਆਪ ਮਰਦਾਂ ਵਾਲੇ ਡੱਬੇ ਵਿਚ ਜਾ ਬੈਠਾ। ਸ਼ਾਮੋ ਸਿਰ ਤੋਂ ਪੈਰਾਂ ਤਕ ਸੋਨੇ ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਗਹਿਣਿਆਂ ਨਾਲ ਸਜੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਰੂਪ ਡਲਕਾਂ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਗੱਡੀ ਟੁਰਨ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮੋ ਆਪਣੀ ਸੋਨੇ ਦੀ ਮੁੰਦਰੀ ਨਾਲ ਖੇਡ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਅਚਾਨਕ ਮੁੰਦਰੀ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਤੇ ਜਾ ਡਿਗੀ। ਇਹ ਮੁੰਦਰੀ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਥੱਲੇ ਉਤਰੀ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਗੱਡੀ ਟੁਰ ਪਈ। ਮੁੰਦਰੀ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਲਭ ਗਈ ਪਰ ਇਹ ਗੱਡੀ ਨਾ ਫੜ ਸਕੀ।

        ਸਾਮੋ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹਨੇਰੀ ਰਾਤ ਸੀ। ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਲਈ ਪਾਏ ਗਹਿਣੇ ਇਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਸੱਪਾਂ ਵਾਂਗ ਜਾਪਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਨੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਮਾਸਟਰ ਪਾਸ ਰਾਤ ਕੱਟਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਅਜਾਈ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦੇ ਡਰੋਂ ਸਟੇਸ਼ਨ ਮਾਸਟਰ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਰਾਂ ਵੱਲ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਸਰਾਂ ਵਾਲੇ ਨੇ ਵੀ ਸ਼ਾਮੋ ਨੂੰ ਸਰਾਂ ਵਿਚ ਥਾਂ ਨਾ ਦਿੱਤੀ। ਆਖ਼ਰ ਇਹ ਗਰਚੇ ਝੀਊਰ ਦੇ ਹੋਟਲ ਤੇ ਆ ਗਈ। ਗਰਚੇ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਗਹਿਣਿਆਂ ਦੇ ਲਾਲਚ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਵੱਢ ਕੇ ਟੁਕੜੇ ਟੁਕੜੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।

        ਦੂਜੀ ਭਲਕੇ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮੋ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰਦਾ ਭੁਖ ਦਾ ਸਤਾਇਆ ਗਰਚੇ ਦੇ ਹੋਟਲ ਤੇ ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਲਈ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਅਜੇ ਪਹਿਲੀ ਗਰਾਹੀ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਹੀ ਪਾਈ ਸੀ ਕਿ ਕੋਈ ਸਖ਼ਤ ਜਿਹੀ ਚੀਜ਼ ਉਸ ਦੇ ਦੰਦਾਂ ਨਾਲ ਰੜਕੀ ਤਾਂ ਵੁਸ ਨੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਉਹ ਤਾਂ ਸ਼ਾਮੋ ਦੀ ਮੁੰਦਰੀ ਸੀ। ਜ਼ਾਲਮ ਗਰਚਾ ਸ਼ਾਮੋ ਦਾ ਮਾਸ ਰਿੰਨ੍ਹ ਰਿੰਨ੍ਹ ਕੇ ਖੁਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਥਾਣੇ ਜਾ ਕੇ ਰਿਪੋਟ ਕੀਤੀ । ਗਰਚਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਫੜ ਲਏ ਗਏ। ਗਰਚੇ ਨੇ ਆਪਣਾ ਜੁਰਮ ਮੰਨ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਫ਼ਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।