ਉਪਨਾਮ ਸਰੋਤ :
ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕੋਸ਼ (ਸਕੂਲ ਪੱਧਰ), ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ।
ਉਪਨਾਮ [ਨਾਂਪੁ] ਤਖ਼ੱਲਸ, ਅੱਲ
ਲੇਖਕ : ਡਾ. ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ (ਸੰਪ.),
ਸਰੋਤ : ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕੋਸ਼ (ਸਕੂਲ ਪੱਧਰ), ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ।, ਹੁਣ ਤੱਕ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ : 1000, ਪੰਜਾਬੀ ਪੀਡੀਆ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਮਿਤੀ : 2014-02-24, ਹਵਾਲੇ/ਟਿੱਪਣੀਆਂ: no
ਉਪਨਾਮ ਸਰੋਤ :
ਗੁਰੁਸ਼ਬਦ ਰਤਨਾਕਾਰ ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼, ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ।
ਉਪਨਾਮ. उपनामन्. ਸੰਗ੍ਯਾ—ਦੂਜਾ ਨਾਉਂ. ਪਿਆਰ ਦਾ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਨਾਉਂ Nickname। ੨ ਛਾਪ. ਤਖ਼ੱਲੁ. ਕਵੀ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਕੀਤਾ ਆਪਣਾ ਨਾਉਂ, ਜੈਸੇ ਭਾਈ ਨੰਦਲਾਲ ਜੀ ਦਾ “ਗੋਯਾ.” ਦੇਖੋ, ਛਾਪ ੪.
ਲੇਖਕ : ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ,
ਸਰੋਤ : ਗੁਰੁਸ਼ਬਦ ਰਤਨਾਕਾਰ ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼, ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ।, ਹੁਣ ਤੱਕ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ : 980, ਪੰਜਾਬੀ ਪੀਡੀਆ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਮਿਤੀ : 2014-07-18, ਹਵਾਲੇ/ਟਿੱਪਣੀਆਂ: no
ਉਪਨਾਮ ਸਰੋਤ :
ਸਹਿਤ ਕੋਸ਼ ਪਰਿਭਾਸ਼ਕ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ, ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ
ਉਪਨਾਮ : ਵੇਖੋ ‘ਤਖ਼ੱਲੁਸ’
ਤਖ਼ਲੁੱਸ : ਉਰਦੂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਕਵੀਆਂ ਦੀ ਦੇਖਾ ਦੇਖੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਆਪਣਾ ਤਖ਼ਲੁੱਸ, ਕਵੀ–ਛਾਪ ਜਾਂ ਉਪਨਾਮ (pen–name, nom de plume) ਰੱਖਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਪੈ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਮੌਲਾ ਬਖ਼ਸ਼ ‘ਕੁਸ਼ਤਾ’, ਪ੍ਰੋ. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ‘ਮਾਹਿਰ’, ਡਾ. ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ‘ਦੀਵਾਨਾ, ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ’ ‘ਆਜ਼ਾਦ’, ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ‘ਅਵਾਰਾ’, ਡਾ. ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ‘ਹਮਦਰਦ’ ਆਦਿ।
ਇਹ ਓਪਨਾਮ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਕਾਵਿ–ਬੰਦਾਂ ਦੀ ਅੰਤਲੀ ਪੰਕਤੀ ਅਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਦੇ ਮਕਤੇ (ਆਖ਼ਰੀ ਸਤਰ) ਵਿਚ ਹੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ‘ਕੁਸ਼ਤਾ’ ਅਤੇ ‘ਹਮਦਰਦ’ ਦੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਮਕਤੇ ਦੇਖੋ :
(i) ਸੂਰਜ ਮੁਖੜੇ ਵਾਲਿਆ ਬੀਬਾ ਕਿਥੇ ਜਾ ਕੇ ਟਿਕ ਰਿਹਾ ਏਂ?
ਵਿਚ ਉਡੀਕ ਦੇ ‘ਕੁਸ਼ਤਾ’ ਤੇਰਾ ਪਾਲੇ ਅੰਦਰ ਠਰ ਵੀ ਗਿਆ।
(ii) ਯਾਦ ਤੈਨੂੰ ਆ ਰਿਹੈ ‘ਹਮਦਰਦ’ ਜੋ,
ਤੂੰ ਵੀ ਉਹਨੂੰ ਯਾਦ ਆਂਦਾ ਜਾ ਰਿਹੈਂ।
ਕਈ ਕਵੀ ਮਕਤੇ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਤਖ਼ਲੁੱਸ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਤਖ਼ਲੁੱਸ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸ਼ਿਅਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਸੰਬੰਧੀ ਅਰਥ ਵੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ‘ਚਮਨ’ ਦੇ ਗ਼ਜ਼ਲ–ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਆਸ ਪਾਸ’ ਵਿਚਲੇ ਕੁਝ ਮਕਤੇ ਦੇਖੋ :
(i) ਲਹਿਰਾਈ ਪਨ ‘ਚਮਨ’ ’ਚ ਮਸਤਾਨੀ,
ਸੇਜ ਕੂਲੀ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੀ ਮਾਨ ਕੇ।
(ii) ‘ਚਮਨ’ ਵਿਚ ਖਿੜੇ ਯਾਦ ਤੇਰੀ ਦੇ ਗ਼ੁੰਚੇ।
ਇਹ ਖ਼ੁਸ਼ਬੋ ਨਸ਼ੀਲੀ ਜੁ ਆਂਦੀ ਬੜੀ ਹੈ।
ਪਹਿਲਾਂ ਛਾਪੇਖ਼ਾਨਿਆਂ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਕਾਰਣ ਪੁਸਤਕਾਂ ਛਪਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਕਵੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਡਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ, ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ, ਦੋਹੇ, ਸ਼ਲੋਕ ਆਦਿ ਦੂਜੇ ਕਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਨਾ ਕਰ ਲੈਣ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਕਾਵਿ–ਕਿਰਤਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਤਖ਼ਲੁੱਸ ਜਾਂ ਉਪਨਾਮ ਲਿਖਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਪਰੰਤੂ ਅੱਜ ਕੱਲQQ ਪੁਸਤਕਾਂ ਤੇ ਪਤ੍ਰਿਕਾਵਾਂ ਆਦਿ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਣ ਦਾ ਧੰਦਾ ਆਪਣੇ ਜੋਬਨ ਤੇ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸਾਹਿਤਿਕ ਕਿਤਾਂ ਦੀ ਚੋਰੀ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਕਾਫ਼ੀ ਘੱਟ ਗਈ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਤਖ਼ਲੁੱਸ ਜਾਂ ਉਪਨਾਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਵੀ ਘਟਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਤਖ਼ੱਲੁਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।
[ਸਹਾ–ਗ੍ਰੰਥ––ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਚਮਨ : ‘ਆਸ ਪਾਸ’; ਮੌਲਾ ਬਖ਼ਸ਼ ਕੁਸ਼ਤਾ : ‘ਦੀਵਾਨੇ–ਕੁਸ਼ਤਾ’ (ਫ਼ਾਰਸੀ ਅੱਖਰ); ਡਾ. ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਹਮਦਰਦ : ‘ਗ਼ਜ਼ਲ’] ––ਪ. ਸ.
ਲੇਖਕ : ਡਾ. ਪ੍ਰੀਤਮ ਸੈਨੀ,
ਸਰੋਤ : ਸਹਿਤ ਕੋਸ਼ ਪਰਿਭਾਸ਼ਕ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ, ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ, ਹੁਣ ਤੱਕ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ : 881, ਪੰਜਾਬੀ ਪੀਡੀਆ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਮਿਤੀ : 2015-07-30, ਹਵਾਲੇ/ਟਿੱਪਣੀਆਂ: no
ਉਪਨਾਮ ਸਰੋਤ :
ਪੰਜਾਬੀ ਕੋਸ਼ ਜਿਲਦ ਪਹਿਲੀ (ੳ ਤੋਂ ਕ)
ਉਪਨਾਮ, ਪੁਲਿੰਗ : ਦੂਜਾ ਨਾਉਂ, ਅੱਲ, ਕਵੀਆਂ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਕੀਤਾ ਨਾਉਂ, ਤਖ਼ੱਲਸ, ਉਪਾਧੀ
ਲੇਖਕ : ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ, ਪੰਜਾਬ,
ਸਰੋਤ : ਪੰਜਾਬੀ ਕੋਸ਼ ਜਿਲਦ ਪਹਿਲੀ (ੳ ਤੋਂ ਕ), ਹੁਣ ਤੱਕ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ : 327, ਪੰਜਾਬੀ ਪੀਡੀਆ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਮਿਤੀ : 2021-09-24-03-47-28, ਹਵਾਲੇ/ਟਿੱਪਣੀਆਂ:
ਵਿਚਾਰ / ਸੁਝਾਅ
Please Login First