ਉਤਭੁਜ ਸਰੋਤ : ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕੋਸ਼ (ਸਕੂਲ ਪੱਧਰ), ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ।

ਉਤਭੁਜ [ਨਾਂਇ] ਜੋ ਧਰਤੀ ਪਾੜ ਕੇ ਉਤਪੰਨ ਹੋਵੇ ਜਿਵੇਂ ਦਰਖ਼ਤ/ਬਨਸਪਤੀ ਆਦਿ

ਉਤਭੁਜ ਸਰੋਤ : ਗੁਰੁਸ਼ਬਦ ਰਤਨਾਕਾਰ ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼, ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ।

ਉਤਭੁਜ ਸੰਗ੍ਯਾ—ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ, ਇੱਕ ਗਣਛੰਦ ਦਾ ਨਾਉਂ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ “ਉਤਭੁਜ” “ਅਰਧਭੁਜੰਗ” “ਸੋਮਰਾਜੀ” ਅਤੇ “ਸ਼ੰਖਨਾਰੀ” ਭੀ ਆਖਦੇ ਹਨ. ਇਸਦਾ ਲੱਛਣ ਹੈ—ਚਾਰ ਚਰਣ. ਪ੍ਰਤਿ ਚਰਣ—ਦੋ ਯਗਣ, .

ਉਦਾਹਰਣ—

ਹਹਾਸੰ ਕਪਾਲੰ। ਸੁਭਾਸੰ ਛਿਤਾਲੰ।

ਪ੍ਰਭਾਸੰ ਜੁਆਲੰ। ਅਨਾਸੰ ਕਰਾਲੰ. (ਕਲਕੀ)

            ੨ ਸੰ.उदिजज—ਉਦਭਿੱਜ. ਸੰਗ੍ਯਾ—ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਪਾੜਕੇ ਜਿਸਦਾ ਅੰਕੁਰ (ਅੰਗੂਰ) ਨਿਕਲੇ, ਐਸੀ ਵਨਸਪਤਿ. ਬੇਲ ਬੂਟੇ ਖੇਤੀ ਆਦਿਕ. “ਜਲ ਬਿਨ ਉਤਭੁਜ ਕਾਮ ਨਹੀਂ.” (ਆਸਾ ਮ: ੧) “ਅੰਡਜ ਜੇਰਜ ਸੇਤਜ ਕੀਨੀ। ਉਤਭੁਜ ਖਾਨਿ ਬਹੁਰ ਰਚਦੀਨੀ.” (ਚੌਪਈ) ੩ ਸੰ. उद्—भुज —ਉਦ-ਭੁਜ. ਜਿਸਨੇ ਬਾਂਹ ਫੈਲਾਈ ਹੈ. ਦਸ੍ਤਗੀਰ. ਬਾਂਹ ਫੜਨ ਵਾਲਾ. “ਉਤਭੁਜ ਚਲਤੁ ਆਪ ਕਰਿ ਚੀਨੈ, ਆਪੇ ਤਤੁ ਪਛਾਨੈ.” (ਰਾਮ ਮ: ੧) “ਉਤਭੁਜ ਸਰੂਪ ਅਬਿਗਤ ਅਭੰਗ.” (ਗ੍ਯਾਨ)

ਉਤਭੁਜ ਸਰੋਤ : ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਕੋਸ਼ (ਸ਼੍ਰੀਮਹਿਤ ਪੰਡਿਤ ਗਿਆਨੀ ਹਜ਼ਾਰਾ ਸਿੰਘ ਕ੍ਰਿਤ), ਡਾ. ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਤ ਕੇਂਦਰ, ਦੇਹਰਾਦੂਨ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ

ਉਤਭੁਜ (ਸੰ.। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਉਦਭੑਜਜੑ) ੧. ਬਨਾਸਪਤਿ, ਬ੍ਰਿਛ, ਬੂਟੇ। ਯਥਾ-‘ਜਲ ਬਿਨੁ ਉਤਭੁਜ ਕਾਮਿ ਨਾਹੀ’ ਜਲ ਬਾਝ ਬ੍ਰਿਛ ਕੰਮ ਦਾ ਨਹੀਂ ।

੨. ਕਿਧਰੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਅਨੁਸਾਰ ਉਤਭੁਜ ਕਹਕੇ ਚਹੁੰ ਖਾਣਾਂ ਦਾ ਤਾਤਪਰਜ ਲੈ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਯਥਾ-‘ਅੰਤਰਿ ਉਤਭੁਜੁ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਈ ’ ਉਤਭੁਜ ਆਦਿ ਚਾਰ ਖਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਓਹੀ ਹੈ, ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਉਤਭੁਜ ਸਰੋਤ : ਪੰਜਾਬੀ ਕੋਸ਼ ਜਿਲਦ ਪਹਿਲੀ (ੳ ਤੋਂ ਕ)

ਉਤਭੁਜ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਉਦਭਿਜ / ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ : ਜੋ ਉਪਰ ਨੂੰ ਪਾੜ ਕੇ ਜੰਮੇ, ਬ੍ਰਿਛ, ਰੁੱਖ, ਬਨਸਪਤੀ