ਦੋਹਰੀ ਕਿਰਿਆ ਸਰੋਤ : ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਆਕਰਨ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਤਕਨੀਕੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ-ਕੋਸ਼

ਦੋਹਰੀ ਕਿਰਿਆ: ਕਿਰਿਆ ਇਕ ਸ਼ਬਦ-ਸ਼ਰੇਣੀ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਬਦ-ਸ਼ਰੇਣੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਜਦੋਂ ਵਾਕਾਤਮਕ ਬਣਤਰਾਂ ਵਿਚ ਵਿਚਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਥਾਨ ਕਿਰਿਆ ਵਾਕੰਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਨਾਂਵ ਵਾਕੰਸ਼ ਦੀ ਬਣਤਰ ਵਿਚ ਵੀ ਵਿਚਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਉਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰੋਲ ਕਿਰਿਆ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਸਗੋਂ ਕਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਵਰਗਾ ਕਾਰਜ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ : ‘ਭੱਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਘੋੜਾ’ ਇਸ ਪਰਕਾਰ ਦੇ ਕਿਰਿਆ ਵਿਚਰਨ ਨੂੰ ਕਿਰਦੰਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇਕ ਸਧਾਰਨ ਬਿਆਨੀਆ ਵਾਕ ਵਿਚ ਕਿਰਿਆ ਵਾਕੰਸ਼ ਦਾ ਵਿਚਰਨਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਕੁਝ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਵਾਕਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਆਮਦ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਕ ਕਿਰਿਆ ਵਾਕੰਸ਼ ਦੀ ਬਣਤਰ ਵਿਚ ਇਕ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੰਜ ਤੱਕ ਕਿਰਿਆ ਰੂਪ ਇਕੱਠੇ ਵਿਚਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਕਿਰਿਆ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵਿਚਰਨ ਦਾ ਆਪਣਾ ਇਕ ਨਿਸ਼ਚਤ ਘੇਰਾ ਹੈ। ਵਾਕ ਵਿਚ ਵਿਚਰਨ ਦੇ ਅਧਾਰ ’ਤੇ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਇਕ-ਸ਼ਬਦੀ, ਦੋ-ਸ਼ਬਦੀ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਸ਼ਬਦੀ ਕਿਰਿਆ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਕ-ਸ਼ਬਦੀ ਕਿਰਿਆ, ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਰੂਪ ’ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੋ-ਸ਼ਬਦੀ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਸ਼ਬਦੀ ਇਕ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦੋ-ਸ਼ਬਦੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਅੱਗੋਂ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : (i) ਦੋਹਰੀ ਕਿਰਿਆ ਅਤੇ (ii) ਸੰਯੁਕਤ ਕਿਰਿਆ। ਦੋਹਰੀ ਕਿਰਿਆ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਕਿਰਿਆ ਵਿਚ ਮੂਲ ਅੰਤਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦੋਹਰੀ ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਬਣਤਰ ਵਿਚ ਦੋ ਕਿਰਿਆ ਰੂਪ ਇਕੱਠੇ ਮਿਲ ਕੇ ਵਾਕਾਤਮਕ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਪੂਰਿਆਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਦੋਹਰੀ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਵਿਚਰਨ ਦੋ ਪਰਕਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਭਾਵ ਜੇ ਪਹਿਲਾ ਕਿਰਿਆ ਰੂਪ ਧਾਤੂ ਵਜੋਂ ਵਿਚਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਦੂਜਾ ਰੂਪ ਵੀ ਧਾਤੂ ਵਜੋਂ ਹੀ ਵਿਚਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜੇ ਪਹਿਲਾ ਰੂਪ ਰੂਪਾਂਤਰੀ ਰੂਪ ਵਜੋਂ ਵਿਚਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਦੂਜਾ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਰੂਪਾਂਤਰੀ ਰੂਪ ਵਜੋਂ ਵਿਚਰਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਪਹਿਲਾ ਰੂਪ ਧਾਤੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਰੂਪਾਂਤਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਮੈਂਬਰ ਇਕੱਠੇ ਵਿਚਰ ਕੇ ਵਾਕਾਤਮਕ ਕਾਰਜ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਰੇ ਕਿਰਿਆ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਦੁਹਰੁਕਤੀ ਦਾ ਨਾਂ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੋਹਰੀ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਸਰੂਪਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਇਸ ਪਰਕਾਰ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ : ਉਹ ਕਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਟੁਟ ਟੁਟ ਪੈਂਦਾ, ਉਹਦਾ ਦਿਲ ਘਿਰ ਘਿਰ ਜਾਂਦਾ ਵਿਚ ‘ਟੁਟ ਟੁਟ ਅਤੇ ਘਿਰ ਘਿਰ’ ਧਾਤੂ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵਿਚਰਦੇ ਹਨ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ‘ਕਈ ਘਰ ਸਾੜੇ ਸੂੜੇ ਗਏ ਅਤੇ ਕਈ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਮੂਰੇ ਗਏ’ ਵਿਚ ‘ਸਾੜੇ ਸੂੜੇ ਅਤੇ ਮਾਰੇ ਮੂਰੇ’ ਰੂਪਾਂਤਰੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵਿਚਰਦੇ ਹਨ। ‘ਤੂੰ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕਰ ਕਰਾ ਲੈਂਦਾ’ ਵਿਚ ‘ਕਰ’ ਧਾਤੂ ਰੂਪ ਵਿਚ ਅਤੇ ‘ਕਰਾ’ ਰੂਪਾਂਤਰੀ ਰੂਪ ਵਜੋਂ ਵਿਚਰਦਾ ਹੈ। ਸੰਯੁਕਤ ਕਿਰਿਆ ਬਣਤਰ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ+ਕਿਰਿਆ (ਦੁੱਖ ਦਿੱਤਾ) ਜਾਂ ਨਾਂਵ+ਕਿਰਿਆ (ਦਾਨ ਦਿੱਤਾ) ਵਿਚਰਦੇ ਹਨ।