ਲੂਣ ਮਿਆਣੀ ਸਰੋਤ :
ਬਾਲ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ (ਭਾਸ਼ਾ, ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ), ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ
ਲੂਣ ਮਿਆਣੀ : ਇਸ ਖੇਡ ਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਗੱਭਰੂਆਂ ਤੱਕ ਸਭ ਖੇਡਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਖੇਡ ਦਾ ਨਾਂ ਬਿਲ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਾਂ ਵੀ ਹੈ। ਮੁਖਤਾ ਇਹ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੀ ਖੇਡ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕਿਸੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਪਈ ਬੰਜਰ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਇਸ ਖੇਡ ਲਈ ਮੈਦਾਨ ਚੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੈਦਾਨ ਦਾ ਆਕਾਰ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗੱਭਰੂਆਂ ਲਈ ਵੱਡਾ ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਛੋਟਾ। ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਕੋਈ ਗਿਣਤੀ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਸ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੰਦਰਾਂ ਵੀਹ ਖਿਡਾਰੀ ਇਕੱਠੇ ਖੇਡ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਖੇਡ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਾਮਾਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ। ਦਸ ਬਾਰਾਂ ਮੀਟਰ (30-35 ਫੁੱਟ) ਬਾਹੀ ਦੀ ਆਇਤਾਕਾਰ ਜਾਂ ਵਰਗਾਕਾਰ ਸ਼ਕਲ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਲੀਕਾਂ ਵਾਹ ਕੇ ਜਾਂ ਕਹੀ ਨਾਲ ਟੱਕ ਮਾਰ ਕੇ (ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਾ ਕੇ) ਬਣਾ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵਾਰ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਦੋ ਮੀਟਰ ਚੌੜੀ ਸੜਕ ਬਣਾ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਮੈਦਾਨ ਨੂੰ ਦੋ-ਢਾਈ ਮੀਟਰ ਚੌੜੀਆਂ ਚੌਰਸ ਸੜਕਾਂ ਨਾਲ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੜਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਥਾਂ ਤੇ ਜਿੱਥੇ ਸੜਕਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਇੱਕ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਢੇਰੀ ਲਾ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਲੂਣ ਦੀ ਢੇਰੀ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਸੜਕ ਦੇ ਸਿਰੇ ਉੱਤੇ ਮੈਦਾਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਢੇਰੀ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਡੇਢ-ਦੋ ਮੀਟਰ ਦਾ ਵਰਗਾਕਾਰ ਸੰਦੂਕ ਵਾਹ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪੁੱਗਣ ਮਗਰੋਂ ਜਿਸ ਖਿਡਾਰੀ ਸਿਰ ਦਾਈ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਸੜਕਾਂ ਦੇ ਚੁਰੱਸਤੇ ਤੇ ਪਈ ਲੂਣ ਦੀ ਢੇਰੀ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬਾਕੀ ਖਿਡਾਰੀ ਸੜਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਖਿੰਡ ਕੇ ਖਲੋਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਦਾਈ ਵਾਲੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦਾ ਕੰਮ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਛੂਹਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਦੂਜੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦਾ ਚੁਰੱਸਤੇ ਤੋਂ ਲੂਣ ਚੁੱਕ ਕੇ ਦੌੜਨਾ ਅਤੇ ਸੜਕੋਂ ਬਾਹਰ ਬਣੇ ਸੰਦੂਕ ਉਪਰੋਂ ਛੜੱਪਾ ਮਾਰ ਕੇ ਟੱਪਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਖੇਡ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਜਣਾ ਦਾਈ ਵਾਲੇ ਖਿਡਾਰੀ ਦੇ ਹੱਥ ਤੇ ਹੱਥ ਮਾਰ ਕੇ ਦੌੜਦਾ ਹੈ। ਦਾਈ ਵਾਲਾ ਸਾਥੀ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਮਗਰ ਛੂਹਣ ਲਈ ਨੱਸਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਖਿਡਾਰੀ ਸੜਕੋਂ ਏਧਰ- ਓਧਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਜੇ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਸੜਕੋਂ ਅੰਦਰ ਬਣੇ ਵਰਗਾਕਾਰ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਪੈਰ ਪਾ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਮਰ ਗਿਆ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇਗਾ, ਅਜਿਹਾ ਖਿਡਾਰੀ ਖੇਡ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਛੂਹਣ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਸੜਕ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰੋਂ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਮੁੜ ਸਕਦਾ, ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਉਹ ਸੜਕ ਤੋਂ ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਸਿਰੇ ਤੱਕ ਨਾ ਪੁੱਜ ਜਾਵੇ।
ਇਹ ਖੇਡ ਸਰੀਰਕ ਬਲ ਅਤੇ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਖੇਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਖਿਡਾਰੀ ਮੁੜ੍ਹਕੋ-ਮੁੜ੍ਹਕੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਖਿਡਾਰੀ ਘਰਕਾਈਆਂ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਲੂਣ ਚੁੱਕ ਕੇ ਸੰਦੂਕ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਿਹੜੇ ਖਿਡਾਰੀ ਸੰਦੂਕ ਪਾਰ ਕਰ ਕੇ ਪੁੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਨਰ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਹੜੇ ਛੂਹੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਦੀਨ ਅਥਵਾ ‘ਗਧੀੜ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਤਿੰਨ-ਚਾਰ ਖਿਡਾਰੀ ਛੂਹਣ ਮਗਰੋਂ ਨਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਹ ਮਦੀਨ ਦੀ ਕੋਟੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸਾਰੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨਰ ਜਾਂ ਮਦੀਨ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਖੇਡ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨਰ ਬਣੇ ਖਿਡਾਰੀ ਸੰਦੂਕ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕਤਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਖਲੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਦੀਨ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਪੱਚੀ-ਤੀਹ ਮੀਟਰ ਦੇ ਫ਼ਾਸਲੇ ਤੇ ਜਾਂ ਖਲੋਂਦੇ ਹਨ। ਨਰ ਖਿਡਾਰੀ ਉੱਚੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਮਦੀਨ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਪਾਸੋਂ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ।
ਬਿਲ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਾਂ
ਰੋਟੀ ਖਾਣੀ ਏਂ ਕੇ ਨਾ
ਜਦੋਂ ਮਦੀਨ ਖਿਡਾਰੀ ਨਾਂਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਨਰ ਖਿਡਾਰੀ ਫੇਰ ਓਹੀ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸਵਾਲ-ਜਵਾਬ ਚੱਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਦ ਜਵਾਬ ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਨਰ ਮਦੀਨ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਵੱਲ ਅਤੇ ਮਦੀਨ ਨਰ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਵੱਲ ਸ਼ੂਟ ਵਟ ਕੇ ਦੌੜਦੇ ਹਨ। ਜਿਹੜੇ ਮਦੀਨ ਖਿਡਾਰੀ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਛੂਹੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਜਿਸ ਖਿਡਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਛੂਹੇ ਜਾਣ, ਉਸ ਦੀ ਘੋੜੀ ਬਣ ਕੇ ਲੂਣ ਮਿਆਣੀ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਤੱਕ ਜਿੱਤੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਪਿੱਠ ਤੇ ਸਵਾਰੀ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਖੇਡ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦੁਬਾਰਾ ਉਹ ਖਿਡਾਰੀ ਵਾਰੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਦੀਨ ਬਣਿਆ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਹ ਖੇਡ ਉੱਪਰ ਦਿੱਤੀ ਰੀਤੀ ਅਨੁਸਾਰ ਚੱਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
ਲੇਖਕ : ਸੁਖਦੇਵ ਮਾਦਪੁਰੀ,
ਸਰੋਤ : ਬਾਲ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ (ਭਾਸ਼ਾ, ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ), ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ, ਹੁਣ ਤੱਕ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ : 4413, ਪੰਜਾਬੀ ਪੀਡੀਆ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਮਿਤੀ : 2014-01-20, ਹਵਾਲੇ/ਟਿੱਪਣੀਆਂ: no
ਵਿਚਾਰ / ਸੁਝਾਅ
Please Login First
