ਨਾਮਕਰਣ ਸੰਸਕਾਰ ਸਰੋਤ : ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼, ਗੁਰ ਰਤਨ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼, ਪਟਿਆਲਾ।

ਨਾਮਕਰਣ ਸੰਸਕਾਰ : ਇਹ ਇਕ ਧਾਰਮਿਕ ਰੀਤ ਹੈ ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਨਵੇਂ ਜਨਮੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਨਾਂ ਰਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸੰਸਕਾਰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਾਂ ਘਰ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਵੀ ਸੰਪੰਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ , ਬਸ ਸ਼ਰਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਜ਼ਰੂਰ ਹੋਏ ਕਿਉਂਕਿ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਰਾ ਕਾਰਜ ਗੁਰਮਤਿ-ਅਨੁਪ੍ਰਾਣਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਦੀ ਵਿਧੀ ਬਾਰੇ ਭਾਨੀ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨੇ ‘ ਗੁਰਮਤ ਮਾਰਤੰਡ ’ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ— ‘ ‘ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿਚ ਜਨਮ ਤੋਂ 40 ਦਿਨ ਅੰਦਰ ਨਾਉਂ ਰਖਣ ਦੀ ਮਰਯਾਦਾ ਹੈ । ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਕੇ ਜਪੁ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਪੌੜੀਆ ਦਾ ਪਾਠ ਨਿਰਮਲ ਜਲ ਵਿਚ ਖੰਡਾ ਫੇਰਦੇ ਹੋਏ ਕਰਕੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਪੰਜ ਬੂੰਦਾਂ ਪਿਆ ਕੇ ‘ ਹੁਕਮ ’ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਆਦਿ ਅੱਖਰ ਲੈ ਕੇ ਨਾਮ ਰਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਕਨੑਯਾ ਦੇ ਨਾਮ ਪਿਛੇ ਕੌਰਿ , ਸਹਜਧਾਰੀ ਦੇ ਨਾਮ ਦੇ ਅੰਤ ਦਾਸ , ਰਾਮ , ਪ੍ਰਕਾਸ਼ , ਦੇਵ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਕੇਸਧਾਰੀ ਦੇ ਨਾਮ ਦੇ ਨਾਲ ‘ ਸਿੰਘ ’ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ’ ’ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਇਕ ਛੋਟ ਇਹ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨ ਹੋਵੇ , ਤਦ ਪਾਠ ਦੇ ਗੁਟਕੇ ਤੋਂ ਨਾਮ ਦਾ ਅੱਖਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਜੇ ਕਿਸੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਨਾਮ ਰਖਣ ਦੀ ਉਪਰੋਕਤ ਗੁਰਮਤਿ ਮਰਯਾਦਾ ਨੂੰ ਨ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ , ਤਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਾਨ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਦੋਬਾਰਾ ਨਾਂ ਰਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਈ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਗੁਰੂ-ਧਾਮ ਉਤੇ ਇਕੋ ਸਮੇਂ ਕਈ ਬੱਚਿਆ ਦੇ ਨਾਂ ਰਖਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ , ਉਦੋਂ ‘ ਹੁਕਮ’ ਵਿਚੋਂ ਤਰਤੀਬ ਨਾਲ ਅਗਲੇ ਅੱਖਰ ਲੈ ਕੇ ਨਾਮ ਰਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਨਾਮ ਰਖਣ ਵੇਲੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਜਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਆਪਸ ਵਿਚ ਸਲਾਹ ਕਰਕੇ ਨਾਮ ਰਖ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਕਈ ਵਾਰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਮੌਜੂਦ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਮੁਖ ਧਰਮ-ਸਾਧਕ ਤੋਂ ਨਾਮ ਬਾਰੇ ਸੁਝਾਵ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਜਦੋਂ ਨਾਂ ਬਾਰੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੋ ਜਾਏ ਅਤੇ ਜੈਕਾਰਾ ਛਡਿਆ ਜਾ ਚੁਕਾ ਹੋਵੇ , ਤਾਂ ਫਿਰ ਉਹ ਬਦਲਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ । ਨਾਮ ਦੇ ਸਰੂਪ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਬਾਰੇ ਅਕਸਰ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਬਦਲਦੀ ਵੇਖੀ ਗਈ ਹੈ ।